U Bosni i Hercegovini se svake godine potroši više od milijarde plastičnih kesa i po tome ona predstavlja najzagađeniju zemlju u regionu. Plastične kese se kod nas ne recikliraju, a treba im stotine godine da bi se razgradile. Da bi se destimulisala prekomjerna upotreba plastičnih kesa, u Federaciji BiH je već uveden zakon po kome se plastične kese debljine manje od 50 mikrona naplaćuju 0,05 KM. Procedura za donošenje sličnog zakona u Republici Srpskoj je u toku. Nakon što prođe saglasnost drugih nadležnih ministarstava, socijalnih partnera i posebno Ekonomsko-socijalnog savjeta RS, uredbu bi nadležno ministarstvo trebalo da predloži na redovnoj sjednici Vlade.
Razmotrićemo iskustvo kroz koje prolaze neki gradovi i države u Sjedinjenim Državama i u svijetu da bismo učeći iz iskustva drugih mogli da uvidimo da li postoji potreba za zabranama ili oporezivanjem plastičnih kesa, i koliko su takve mjere kada s bile uvedene bile uspješne.
Šta je najnovije kod zabrana na plastične vreće? Koliko lokalnih zajednica je uvelo neku vrstu zabrane, i da li su ove inicijative donijele smanjenje u količini plastičnog otpada?
Kalifornija je napravila velike novosti nedavno kada je objavila da je prva zabrana plastičnih vreća na teritoriji cijele države planirana da stupi na snagu sredinom 2015. S početkom u julu, velike prodavnice hrane, apoteke i drugi prodavci hrane u Zlatnoj Državi neće više moći da šalju kupce kući sa plastičnim kesama, dok će lokalne prodavnice, prodavnice alkoholnih pića i mali prodavci hrane se pridružiti njihovim redovima godinu dana kasnije.
Još 2007., San Francisko je postao prva opština u SAD koja je zabranila plastične kese za kupovinu. U dolazećim godinama 132 druga grada i okruga u 18 država i distriktu Kolumbija je uvelo slične mjere. Naravno, Amerikanci kasne na zabavu kada se radi o zabrani plastičnih kesa: Evropska Unija, Kina, Indija i desetine drugih zemalja već imaju zabrane plastičnih kesa ili poreze na njih.
Ali ovaj trend zabranjivanja plastičnih kesa za kupovinu dolazi kao posljedica novih otkrića u pogledu obima i štetnosti plastičnih kesa u našoj životnoj sredini. Pošto plastika nije biorazgradljiva, ona završava ili na deponijama, ili kao otpaci po pejzažima, u vodenim tokovima i u okeanima. Plastika može da se raspada stotinama godinama i da otpušta toksine u zemljište i vodu tokom tog procesa.
Plastika u vidu otpadaka je takođe veliki problem za zdravlje divljih životinja, jer mnoge od njih je unose misleći da je hrana i stoga poslije mogu imati problema sa disanjem i varenjem. Neprofitni Institut Worldwatch izvještava da je poznato najmanje 267 vrsta morskih divljih životinja koje su patile od upetljavanja ili gutanja morskih otpadaka, od kojih je većina sastavljena od plastike; desetine hiljada kitova, ptica, foka i kornjača umire svakog dana zbog kontakta sa plastičnim vrećama koje nose okeani. Nedavna studija Evropske Komisije o uticaju otpadaka na divlje životinje Sjevernog mora je otkrila da je nekih 90% ispitanih ptica imalo plastiku u njihovom stomaku.
Još jedan razlog za zabranu plastičnih kesa je njihova opterećenost fosilnim gorivima. Plastika ne samo da se pravi od nafte – i njena proizvodnja obično zahtijeva puno energije dobijene iz fosilnih goriva. Činjenica da Amerikanci bacaju nekih 100 milijardi plastičnih kesa za kupovinu znači da mi svake godine da vadimo iz tla ili uvozimo milione barela nafte i prirodnog gasa radi zgodnog načina da nosimo namirnice kući.
Teško je izmjeriti uticaj već postojećih zabrana plastičnih vreća, ali neki početni nalazi su obećavajući. Porez na plastične vreće nametnut u Irskoj 2002. je navodno doveo do 95% smanjenja u količina plastičnih otpadaka tamo. Jedna studija u San Hozeu u Kaliforniji otkrila je da zabrana uvedena 2011. dovela do smanjenja platičnog otpada od “približno 89% u sistemima za odvođenje vode, za 60% u potocima, i za 59% na gradskim ulicama i susjedstvima.”
Ekološke grupe nastavljaju da guraju još više zabrana plastike. “Kako je proizvodnja prirodnog gasa u SAD narasla i cijene opale, industrija plastike gleda kako da pojača domaću proizvodnju”, izvještava Institut Earth Policy. “No korištenje ovog dara fosilnog goriva da bi se napravilo nešto tako kratkotrajno, što može odetjeti sa najmanjim povjetarcem i beskonačno zagađuje, je nelogično – posebno kada već imamo alternativu: višestruko upotrebljivu vreću.”
Izvori: Worldwatch Institute, Scientific American
