Često se susrećemo sa pojmovima kao što su „klimatske promjene“ i „efekat staklene bašte“ a da nikad nismo bili sasvim sigurni šta to znači. Zašto se dešavaju klimatske promjene? Kakve one veze imaju sa efektom staklenika? Kakve veze imaju ljudske aktivnosti sa tim?
Temperatura na nekoj planeti zavisi od aktivnosti Sunca, orbite planete (koja određuje udaljenost planete od Sunca) kao i prisustvom atmosfere i njenim hemijskim sastavom.
Zemlja prima energiju od Sunca u vidu ultraljubičastog (UV), vidljivog i bliskog infracrvenog zračenja (IC). Zbog prozirnosti naše atmosfere većina tih zraka dolazi do površine Zemlje bez da bude apsorbovana. Od ukupne količine energije Sunca koja dospije da gornjih slojeva atmosfere, oko 50% se apsorbuje na površini Zemlje.
Zagrijana, i sama površina Zemlje emituje daleko infracrveno toplotno zračenje u kojem preovladavaju značajno veće talasne dužine od onih koje dospijevaju do Zemlje (Ako je površina više zagrijana, onda emituje i zračenje veće energije, tj. manje talasne dužine i obrnuto).
Ako atmosfere ne bi bilo, sve ovo zračenje i energija koje nosi bi bilo emitovano u svemir. Međutim, gasovi u atmosferi apsorbuju i re-emituju ovo zračenje u svim pravcima, tako da polovina njih bude vraćena prema površini, što dovodi do toga da je temperatura na površini veća nego što bi bila u odsustvu atmosfere (i to za 33ºC). Mehanizam koji proizvodi ovu razliku u temperaturi usljed prisustva atmosfere naziva se efektom staklene bašte, a gasovi koji učestvuju u apsorpciji i reemisiji zračenja nazivaju se stakleničkim gasovima.
Dakle, kao što staklene ploče staklenika omogućavaju da zraci sunca prodru a spriječavaju da topao vazduh izađe, tako staklenički gasovi u atmosferi propuštaju sunčevo kratkotalasno zračenje, ali djelomično vraćaju Zemljino dugotalasno zračenje, zadržavajući njegovu toplotu i povećavajući temperaturu na površini. Ipak treba primijetiti da iako postoji sličnost u pogledu da toplota može ući ali teže može izaći, fizički procesi kojima se toplota zadržava u stakleniku i na Zemlji su različiti.
Najznačajniji staklenički gasovi su:
- vodena para, koja u efektu staklene bašte učestvuje sa 36 – 70 %
- ugljen dioksid (CO2), 9 -26 %
- metan (CH4), sa 4 – 9 %
- ozon (O3), 3 – 7 %
Efekt staklene bašte je prirodna pojava koja omogućava život na Zemlji. Međutim, ljudi svojim aktivnostima – najviše sagorijevanjem fosilnih goriva i proizvodnjom cementa, ali i spaljivanjem tropskih šuma – proizvode velike količine CO2. Prošle godine ta količina je bila 36 gigatona CO2. Ovo jačanje efekta staklene bašte kroz ljudske aktivnosti poznato je kao antropogeni efekt staklene bašte.
Prema posljednjem izvještaju Međunarodnog panela o klimatskim promjenama „većina opaženog povećanja prosječnih globalnih temperatura od sredine 20-og vijeka je vrlo vjerovatno prouzrokovana opaženim povećanjem koncentracija antropogenih stakleničkih gasova“.
Mjerenja CO2 na opservatoriji Mauna Loa (Havaji) pokazuju da su se koncentracije povećale sa 319 ppm (dijelova na milion) 1960. godine na oko 389 ppm 2010. Dosegao je granicu od 400 ppm 9. maja 2013. Naučnici smatraju da bi se porast tempearture očuvao na maksimalnih 2°C, koncentracija bi trebalo da bude najviše 350 ppm. Drugim riječima, mi smo već prešli granicu preko koje šanse da se porast temperature drži pod kontrolom i sačuvaju uslovi pogodni za život ljudi postaju male.
Naučnici koriste vječiti led sa polova da bi izvlačili slojeve leda iz dubine nastalih u prošlosti, i na osnovu u ledu zarobljenog CO2 ustanovili koja je bila njegova koncentracija u Zemljinoj istoriji. Trenutna količina CO2 premašuje geološki rekord (oko 300 ppm) iz jezgra leda.
Mi se moramo trgnuti iz svog uspavanog stanja i shvatiti u kakvoj se situaciji nalazimo. Da bismo izbjegli katastrofalne promjene klime potrebno je da smanjimo količine stakleničkih gasova koje izbacujemo u atmosferu. Druga stvar koju treba da uradimo je da prestanemo sa sječom šuma, već da ih čuvamo i sadimo nove. Drveće u procesu fotosinteze uzima CO2 iz atmosfere oslobađa kiseonik. Stoga je akcija “Let’s do It – million sadnica za jedan dan“ upravo ono što je potrebno da bismo se borili protiv promjene klime i našu planetu održali onim što ona jeste – prelijepim domom za mnoštvo živih bića, jedinim takvim mjestom u nama poznatom svemiru. Mi nemamo planete B. Pridružite nam se u borbi za jedinu koju imamo.
